Vụ “vay thẻ tín dụng 8,5 triệu đồng, sau 11 năm thành nợ 8,8 tỷ đồng” đang gây xôn xao dư luận suốt những ngày qua.
Bài trên mục Tâm điểm, Báo Dân trí: Vay hơn 8 triệu đồng thành nợ trên 8 tỷ và lẽ công bằng
Do liên quan đến nghề nghiệp của mình, tôi đã theo dõi ý kiến các chuyên gia bàn về vụ việc dưới cả khía cạnh pháp lý và tài chính. Nhưng khoan, hãy đặt vấn đề pháp lý và tài chính qua một bên, ta hãy nói về lẽ công bằng, đạo đức và công lý – là cơ sở để các quốc gia xây dựng và vận hành hệ thống pháp luật.
Pháp luật hay bất kỳ công cụ quản lý xã hội nào cũng phải được thiết kế để bảo vệ lẽ công bằng, đạo đức, công lý. Cách hành xử của ngân hàng thương mại trong vụ việc nêu trên chưa cho dấu hiệu tồn tại của lẽ công bằng, đạo đức và công lý. Bởi vậy, họ đã phải đón nhận sự phẫn nộ từ dư luận trong những ngày qua.
Vụ việc này một lần nữa cảnh báo người dân khi tham gia giao kết hợp đồng có bản chất là hợp đồng mẫu với hàng chục, hàng trăm trang trong lĩnh vực tín dụng, bảo hiểm, mua bán bất động sản…, thì cần đọc kỹ hợp đồng, nếu có khả năng thì cần sử dụng dịch vụ tư vấn pháp lý để hạn chế các rủi ro về sau. Luật sư sẽ giải thích cho khách hàng các điều khoản bất lợi, nhiều rủi ro.
Tuy nhiên với những hợp đồng có sự bất cân xứng về quyền – nghĩa vụ giữa các bên tham gia mà khách hàng đã trót giao kết thì thực tiễn xét xử cho thấy Tòa án không chỉ căn cứ vào các điều khoản hợp đồng mà luôn đưa ra phán quyết trên cơ sở bảo vệ quyền lợi của bên yếu thế. Chẳng hạn cũng trong một vụ tranh chấp hợp đồng tín dụng, bản án số 84/2023/DS-PT ngày 14/12/2023 của TAND tỉnh Quảng Ninh đã nhận định: Mặc dù trong hợp đồng, các bên có thoả thuận về cách tính lãi và lãi này được cộng dồn vào số tiền giao dịch hàng tháng để tiếp tục tính lãi, nhưng thoả thuận này trái với khoản 5 Điều 466 Bộ luật dân sự nên không được chấp nhận. Như vậy trường hợp này Tòa án không chấp nhận lãi chồng lãi.
Do vậy, việc phân xử đúng sai không phải điểm mấu chốt đáng bàn luận trong tình huống thẻ tín dụng này. Nên tôi thử làm một bài khảo sát nhỏ đối với những người không am tường pháp luật cũng như những công thức tính toán nhì nhằng. Con gái tôi, 11 tuổi, học lớp 5 đã tròn mắt kinh ngạc, biểu cảm không thốt lên lời, khi được bố hỏi ý kiến: “Con nghĩ xem, giả sử vào năm con ra đời thì A cho B vay 8 triệu, đến nay sau 11 năm A đòi B 8 tỷ thì thế nào?” Đương nhiên tất cả chúng ta đều kinh ngạc nếu ta biết tính toán và có nhận thức để ước lượng được độ lớn của con số 8 triệu và 8 tỷ.
Trong mỗi vụ tranh chấp, đương nhiên mỗi bên sẽ cố gắng chỉ ra mình hành xử đúng khi chiếu theo pháp luật và nội dung hợp đồng đã giao kết. Trong câu chuyện này, ngân hàng cũng phát đi thông cáo báo chí về điều đó. Vậy tại sao ngân hàng càng lên tiếng thì càng bị phản đối cho dù họ cố gắng chứng minh mình làm đúng luật và đúng giao kèo?
Khoản nợ 8 triệu sau 11 năm thành 8 tỷ, ta có thể giải thích điều đó nếu căn cứ vào những công thức toán học khô khan về nghĩa vụ với nợ quá hạn, về phí phạt, về lãi chồng lãi… Nhưng trong công thức ấy thiếu một thứ cơ bản: đạo lý, tình người.
Theo dõi rất nhiều những vụ khủng hoảng truyền thông liên quan các thương hiệu lớn vài năm qua, tôi nhận thấy rõ trong thông cáo báo chí đầu tiên của các thương hiệu luôn cố gắng chỉ ra: Tôi có LÝ. Nhưng thứ quan trọng nhất cần chỉ ra trong lúc đó theo tôi phải là: Tôi có TÌNH NGƯỜI.
Áp dụng pháp luật một cách máy móc mà thiếu đi nhân tính, tình người thì pháp luật trở thành công cụ để cai trị và đàn áp chứ không phải công cụ để điều chỉnh các quan hệ xã hội nhằm bảo vệ con người. Điều đó Montesquieu, triết gia người Pháp thời kỳ “Khai sáng”, đã viết từ 300 năm trước mà luôn thời sự, không bao giờ cũ.
Cuốn sách của Montesquieu mà giới luật chúng tôi luôn nhớ nằm lòngcó tên là “De l’esprit des lois” (Bàn về tinh thần của pháp luật). Montesquieu cho rằng “pháp luật” (loi) có “tinh thần” (l’esprit), tức là nó có thuộc tính của con người. Chỉ con người mới có tinh thần, mới có tâm tư, tình cảm. Montesquieu nhân cách hóa để nói rằng pháp luật do con người đặt ra, để phục vụ con người nên pháp luật phải chứa đựng tình người.
Đạo lý con người là bảo vệ bên yếu thế. Trong một mối quan hệ xã hội, ai yếu thì được che chở. Bởi vậy mà Bộ luật dân sự năm 2015 của nước ta đã ghi nhận những phương thức, nguyên tắc hết sức nhân văn: Cho phép áp dụng “lẽ công bằng” để giải quyết các quan hệ dân sự (“Lẽ công bằng” được định nghĩa là “lẽ phải được mọi người trong xã hội thừa nhận, phù hợp với nguyên tắc nhân đạo, không thiên vị và bình đẳng về quyền và nghĩa vụ của các đương sự”).
Ngân hàng có thể viện dẫn rất nhiều quy định của pháp luật, những công thức tính toán, hay những điều khoản hợp đồng mà khách hàng đã lớ “bút sa gà chết” ký vào để giải thích cho yêu cầu thanh toán 8,8 tỷ đồng của mình. Nhưng tất thảy những quy định, công thức tính toán, điều khoản… ấy chắc chắn không chứa đựng “Lẽ công bằng”.
Tôi cũng tán thành với kết luận của biên tập viên VTV24 trong chương trình luận bàn về vụ việc này: giả sử ngân hàng kia có đòi thành công 8,8 tỷ đồng thì không hiểu họ sẽ được hay là mất!?
Nguyễn Văn Đỉnh