Tôi, luật sư Nguyễn Văn Đỉnh, là một công dân Việt Nam yêu Tổ quốc và một luật sư luôn đề cao trách nhiệm tham gia góp ý, kiến nghị xây dựng thể chế, chính sách, pháp luật, tôi hoàn toàn nhất trí, ủng hộ nhiệt liệt “cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy” theo phương châm “Tinh – Gọn – Mạnh – Hiệu năng – Hiệu lực – Hiệu quả” mà Đảng, Nhà nước và trực tiếp là đồng chí Tổng Bí thư phát động. Tôi cũng hoàn toàn ủng hộ chủ trương xây dựng chính quyền 3 cấp (chính quyền địa phương 2 cấp): cấp trung ương – cấp tỉnh – cấp cơ sở. Hiện nay, theo phương án tại dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) thì đơn vị hành chính của nước ta gồm: tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (“cấp tỉnh”); đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh gồm: xã, phường, đặc khu tại hải đảo (“cấp cơ sở”). Theo phương án này, về cơ bản mô hình chính quyền nước ta sẽ gồm cấp trung ương – cấp tỉnh – cấp xã/phường.
Theo phát biểu của lãnh đạo Chính phủ, bên cạnh việc bỏ cấp trung gian (cấp huyện) thì Đảng, Nhà nước còn chủ trương sáp nhập đơn vị cấp xã (hiện nước ta có khoảng 10.500 đơn vị cấp xã, dự kiến sáp nhập còn khoảng 2.500 đơn vị cấp xã). Phương án này giúp tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối, giảm số lượng cán bộ, công chức trong bộ máy, tiết kiệm chi phí trả lương cán bộ, công chức… nên được Nhân dân hoàn toàn ủng hộ.
Mặc dù ủng hộ chủ trương xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp, tôi xin kiến nghị một phương án khác (phương án 2) vừa không làm giảm ưu điểm của phương án theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi (phương án 1), đồng thời lại khắc phục các nhược điểm của phương án 1. Phương án 2 là bỏ chính quyền cấp xã (bỏ hoàn toàn khoảng 10.500 đơn vị cấp xã), giữ nguyên cấp quận/huyện/thành phố trực thuộc tỉnh/thị xã (phương án 2 sẽ là chính quyền “cấp tỉnh – cấp huyện”). Hiện nay nước ta có khoảng 700 đơn vị hành chính cấp huyện, để thực hiện phương án mới có thể chia tách thành khoảng 2.500 đơn vị hành chính cấp huyện, như vậy quy mô diện tích, dân số của cấp huyện theo phương án 2 sẽ tương đương quy mô diện tích, dân số của cấp xã theo phương án 1.
Dù chọn phương án nào trong 2 phương án thì đều phải sửa đổi Hiến pháp (sửa Chương IX quy định về chính quyền địa phương). Tuy nhiên, xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp theo phương án 2 (không bỏ chính quyền cấp huyện mà bỏ chính quyền cấp xã) là giải pháp sẽ ít gây xáo trộn hơn, đặc biệt là giúp hạn chế phải sửa luật). Lý do là hiện nay, trong rất nhiều đạo luật đã quy định chính quyền cấp huyện (cụ thể là UBND cấp huyện) có thẩm quyền giải quyết rất nhiều thủ tục hành chính. Nếu giữ cấp huyện thì sẽ hạn chế phải sửa luật để chuyển thẩm quyền của UBND cấp huyện cho UBND cấp cơ sở. Ngược lại, nếu bỏ chính quyền cấp huyện, giữ chính quyền cấp xã thì phải sửa hầu hết các luật có nội dung quản lý hành chính để chuyển thẩm quyền của cấp huyện xuống cho cấp xã.
Để thuyết minh cho phương án này, tôi xin nêu một số ví dụ dưới đây:
– Luật Đất đai hiện hành quy định hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất gồm 3 cấp (cấp quốc gia – cấp tỉnh – cấp huyện). Nếu chọn phương án 1 (bỏ cấp huyện) sẽ bắt buộc phải sửa Luật Đất đai (theo hướng hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất gồm 3 cấp: cấp quốc gia – cấp tỉnh – cấp xã hoặc chỉ gồm 2 cấp: cấp quốc gia – cấp tỉnh). Ngược lại, nếu chọn phương án 2 sẽ không phải thiết kế lại hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất trong Luật Đất đai.
– Luật Đất đai hiện hành quy định UBND cấp huyện có thẩm quyền thu hồi đất, giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, xác định giá đất với chủ thể hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất. Nếu chọn phương án 1 (bỏ cấp huyện) sẽ bắt buộc phải sửa Luật Đất đai (theo hướng phân cấp thẩm quyền thu hồi đất, giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, xác định giá đất từ cấp huyện xuống cho cấp xã). Ngược lại, nếu chọn phương án 2 sẽ không phải sửa nội dung này (thẩm quyền vẫn thuộc UBND cấp huyện).
– Luật Xây dựng quy định thẩm quyền của UBND cấp huyện cấp giấy phép xây dựng trong một số trường hợp… Nếu chọn phương án 1 (bỏ cấp huyện) sẽ phải sửa luật để phân cấp thẩm quyền xuống cho cấp xã. Ngược lại, nếu chọn phương án 2 sẽ không phải sửa luật.
… Còn rất nhiều ví dụ tương tự mà các bộ, cơ quan quản lý lĩnh vực chuyên ngành có thể rà soát từ đó đánh giá tác động của 2 phương án.
Hơn nữa, trong hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp mới thì cấp cơ sở sẽ được phân cấp giải quyết các thủ tục hành chính, cấp các loại giấy phép… trong nhiều lĩnh vực. Để thực thi chức năng, nhiệm vụ này thì phải tổ chức bộ máy gồm các phòng, ban chuyên môn để tham mưu cho UBND cấp cơ sở. Như vậy về bản chất, cấp cơ sở trong hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp mới có cơ cấu tổ chức, chức năng nhiệm vụ tương đương với UBND cấp huyện trong chính quyền địa phương 3 cấp hiện nay. Do đó, việc đặt duy trì cấp cơ sở là cấp huyện sẽ tránh gây ra xáo trộn về mặt cơ cấu tổ chức.
Tôi xin nêu các ưu điểm của phương án 2 (bỏ xã, giữ huyện) thông qua một số ví dụ sau:
Hiện nay, Thành phố Hồ Chí Minh đang lập đề án tổ chức các đơn vị hành chính cấp cơ sở (theo mô hình chính quyền 2 cấp), trong đó huyện Hóc Môn dự kiến tổ chức từ 11 xã, thị trấn hiện hữu thành 1 đơn vị hành chính cấp cơ sở (thành xã Hóc Môn) với quy mô dân số hơn 575.000 người. Như vậy, sau khi giải thể UBND huyện Hóc Môn (cũ) và các phòng trực thuộc sẽ thành lập UBND xã Hóc Môn (mới) và các phòng, ban trực thuộc để quản lý toàn bộ diện tích và dân số của huyện Hóc Môn (cũ). Phương án này sẽ gây ra xáo trộn, lãng phí và sẽ hiệu quả, tiết kiệm hơn nếu chọn phương án giữ nguyên huyện Hóc Môn, bỏ hết các xã, thị trấn thực thuộc.
Một ví dụ tiêu biểu là mô hình “thành phố trong thành phố”, gồm Thủ Đức (Thành phố Hồ Chí Minh) và Thủy Nguyên (Hải Phòng). Hiện nay, Thành phố Hồ Chí Minh và Hải Phòng đều lập đề án tổ chức các đơn vị hành chính cấp cơ sở trong đó dự kiến giải thể mô hình “thành phố trong thành phố” vừa thành lập gần đây một cách đáng tiếc để thành lập các phường. Nếu chọn phương án 2 như tôi đề xuất thì vẫn duy trì được mô hình “thành phố trong thành phố” tại Thủ Đức và Thủy Nguyên, chỉ bỏ các phường, xã trực thuộc.
Ngoài ra về khía cạnh tinh thần, phương án 2 như trên có thể giúp động viên, làm an lòng cán bộ, công chức, tránh trường hợp các cán bộ như bí thư, chủ tịch UBND cấp huyện phải “xuống” làm lãnh đạo cấp xã; ngược lại, một số công chức cấp xã có thể được nâng “lên” cấp huyện (sau khi chia tách huyện).
Tôi xin tổng kết, so sánh 2 phương án như sau:
| Phương án 1: Tỉnh – xã (bỏ cấp huyện, sáp nhập một số xã) | Phương án 2: Tỉnh – huyện (bỏ cấp xã, chia tách một số huyện) | |
| Điểm giống nhau | – Đều phải sửa đổi Hiến pháp (Chương IX về chính quyền địa phương). – Đều tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối, giảm biên chế, tiết kiệm chi phí. | |
| Điểm khác nhau | – Phải sửa rất nhiều luật để điều chỉnh thẩm quyền quản lý hành chính, cấp giấy phép… của cấp huyện xuống cho cấp xã. – Nhiều cán bộ như bí thư, chủ tịch UBND cấp huyện phải “xuống” làm lãnh đạo cấp xã. – Phải bỏ mô hình “thành phố trong thành phố” (tại Thủ Đức, Thủy Nguyên). | – Hạn chế sửa luật do thẩm quyền quản lý hành chính, cấp giấy phép… vẫn của cấp huyện. – Cán bộ cấp huyện không phải “xuống” làm lãnh đạo cấp xã; một số công chức cấp xã có thể được nâng “lên” cấp huyện (do chia tách huyện). – Giữ mô hình “thành phố trong thành phố”. |
Với tinh thần tham gia góp ý, kiến nghị để xây dựng thể chế cho công cuộc phát triển đất nước hùng cường, tôi kính mong các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước lưu tâm xem xét.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 26 tháng 3 năm 2025
Luật sư Nguyễn Văn Đỉnh